Według wyników badań Głównego Urzędu Statystycznego, po wprowadzenie programu Rodzina 500+, można odnotować znaczną poprawę sytuacji materialnej gospodarstw domowych. Widać to szczególnie po malejącej skali skrajnego i relatywnego ubóstwa wśród rodzin z dziećmi w przedziale wiekowym 0-17 lat. Wszystko wskazuje na to, że bilans zysków i strat, uruchomionego 1 kwietnia 2016 r. programu rządowego, przeważa na jego korzyść dla polskiej gospodarki.  

Granica ubóstwa spadła do 4,9%

Według GUS mamy do czynienia z dwoma rodzajami ubóstwa. Pierwszy rodzaj to skrajne ubóstwo, które określa poziom życia pozwalający na minimum egzystencji. Z kolei minimum egzystencji określa koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia. W skład tzw. koszyka minimum egzystencji zaliczane są potrzeby mieszkaniowe i artykuły żywnościowe.

Minimum egzystencji za 2016 r., dla rodziny z dwojgiem dzieci na utrzymaniu oszacowano na 1 888,14 zł (472 zł na osobę). Koszyk minimum przeżycia dla osoby samotnej w wieku produkcyjnym wyniósł 555 zł, a dla samotnego emeryta 527,30 zł. Według statystyk z 2016 roku zaobserwowano istotną zmianę w skrajnym ubóstwie gospodarstw domowych w Polsce. W tym roku poziom osób o wydatkach poniżej granicy ubóstwa wynosił 4,9 procent gospodarstw ogółem. W latach 2015 i 2014 poziom ten był większy – odpowiednio 6,5 i 7,4 procenta.

W ubóstwie relatywnym żyje prawie 14% Polaków

Drugi rodzaj to ubóstwo relatywne. Jest to granica ustalona na poziomie 50% średnich wydatków gospodarstw domowych. Przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę w 2016 r. osiągnęły wartość 1132 zł. Zwolennicy podejścia względnego upatrują przyczyn ubóstwa przede wszystkim w funkcjonowaniu systemu społeczno-ekonomicznego. Na pierwszym miejscu wśród jego przyczyn wymieniają bezrobocie, jako zjawisko niezależne od ubogich. Na drugim miejscu są niskie płace występujące w pewnych zawodach, regionach czy w stosunku do niektórych dyskryminowanych grup ludności. Brak odpowiedniego dochodu wynikającego z okoliczności niezależnych od świadomości i woli ubogich jest pierwotną przyczyną ubóstwa. W 2016 r. odsetek osób znajdujących się w ubóstwie relatywnym wyniósł ogółem 13,9%, co oznacza spadek odpowiednio o 1,6 i 2,3 pkt proc względem 2015 i 2014 r.

Do znacznie lepszych wyników, jeśli chodzi o spadek ubóstwa skrajnego oraz relatywnego dla okresu 2015-2016, przyczyniają się w głównej mierze: spadek bezrobocia, zwiększenie ogólnego poziomu wynagrodzeń oraz prowadzona polityka prorodzinna w kraju.

Dodatkowo uwzględniono ustawową granicę ubóstwa. Określa ona kto, zgodnie z przepisami, może ubiegać się o przyznanie pomocy społecznej w postaci świadczenia pieniężnego. Otóż dochód na osobę w rodzinie do wysokości 514 zł brutto, a w przypadku osoby samotnej 634 zł brutto, uprawnia do ubiegania się o świadczenie pieniężne w ramach pomocy społecznej. W przypadku ubóstwa ustawowego mieliśmy niestety do czynienia ze wzrostem z poziomu 12,2% w 2015 r. do 12,7% w 2016 r.

Sytuacja materialna Polaków poprawia się

Najlepszą poprawę można odnotować wśród rodzin z dziećmi w przedziale wiekowym 0-17 lat (spadek skrajnego ubóstwa o 3,2 punktu procentowego w 2016 do roku poprzedniego). W znacznym stopniu wpływ na zaistniałą sytuacje ma wprowadzenie programu Rodzina 500 plus. Jednym z zadań tego programu była poprawa sytuacji materialnej najbiedniejszych.

Dane zbadane przez GUS pokazują, że w tym aspekcie 500+ działa. Po wdrożeniu planu, w kwietniu 2016 do końca roku z programu skorzystało ponad 3,8 miliona dzieci. Warto przy tym zaznaczyć, że w przypadku marnotrawienia świadczenia lub wydawania pieniędzy niezgodnie z przeznaczeniem, świadczenie zamieniane jest na rzeczowe. Taka regulacja zwiększa dodatkowo efektywność prorodzinnego rozdysponowywania świadczenia. Program 500+ jest elementem polityki prorodzinnej zwiększającym poziom życia gospodarstw domowych w Polsce.

Program Rodzina 500+ finansuje głównie odzież, obuwie, wakacje i pomoce szkolne

Dodatkowy zastrzyk gotówki błyskawicznie przełożył się na zwiększenie wydatków wśród Polaków Według statystyk, pieniądze z programu Rodzina 500+, najczęściej wydawane są na bieżące potrzeby takie jak odzież (31%), obuwie (29%), a także wakacje oraz książki i pomoce szkolne – po 22%. Wydaje się, że program rodzina 500+ wpływa ogólnie bardziej pozytywnie niż negatywnie na polską gospodarkę m.in. poprzez pozytywne przełożenie na sprzedaż detaliczną, czy zmniejszenie ubóstwa i zwiększenie liczby urodzeń w naszym kraju. Jednak warto zauważyć, że program ten tworzy również do pewnego stopnia sytuację „sprzyjającą” porzucaniu zatrudnienia, szczególnie przez kobiety na niewykwalifikowanych stanowiskach fizycznych.

Tabela 1. Zasięg ubóstwa w latach 2015-2016

Tabela 2. Zasięg ubóstwa w latach 2014-2015

Niewątpliwym plusem programu Rodzina 500+, obok zwiększenia sprzedaży detalicznej oraz zwiększenia liczby urodzeń, jest zmniejszenie się skali ubóstwa w Polsce. Dotyczy to szczególnie rodzin z dziećmi w przedziale wiekowym 0-17 lat. Dla osób ubogich, taki program to po prostu szansa na lepsze zaspokojenie podstawowych potrzeb dzieci. Biorąc pod uwagę powyższe, ogólnie program Rodzina 500+ dobrze wróży polskiej gospodarce, nawet mimo do niewielkiego stopnia negatywnego wpływu na rynek pracy. Ponadto dla osób nieco zamożniejszych, dobrym pomysłem byłoby przeznaczenie środków z programu Rodzina 500+ na długoterminową oszczędność.